طراحی مجتمع بومگردی: جایی که طبیعت و فرهنگ با هم می‌آمیزند
گاهی وقت ها آنقدر مدرنیته و زندگی ماشینی بر حالات روزمره افراد اثر می گذارد که حضور در طبیعت و رویارویی با زندگی و فرهنگ سنتی برایشان مانند یک آرام بخش عمل می کند. معماران برای پاسخ به این نیاز به طراحی مجتمع های بوم گردی روی آورده اند. این اقامتگاه ها عموما دارای ظرفیت اندکی بوده و با بهره گیری از یک نقشه سنتی ساخته می شوند. حس و حال قدیمی و نوستالژیک از طراحی گرفته تا نوع خدمات رسانی در جای جای این واحد ها به چشم می خورد. از دید بسیاری از گردشگران اقامتگاه بوم گردی جایی است که فرهنگ و طبیعت با هم آمیخته می شوند.
طراحی مجتمع بوم گردی
بی شک طراحی مجتمع بوم گردی با هتل های مدرن و یا حتی کلاسیک و سنتی متفاوت است. اجرای درست و اصولی این گونه طرح ها بسیار مهم است چرا که می توانند سبب افزايش تجربه و میل توریست ها برای حضور در محیط های طبیعی باشد. با توجه به اینکه میل مخاطبان به حضور در هتل های لوکس و مدرن کم شده است، طراحی درست اقامتگاه های بوم گردی می تواند کمک ویژه ای به اقتصاد مناطق مختلف کند.
چطور اقامتگاه بوم گردی راه اندازی کنیم؟
راه اندازی اقامتگاه بوم گردی، فرصتی است برای معرفی فرهنگ و آداب و رسوم منطقه به گردشگران و در عین حال، ایجاد کسب و کاری پرسود. در این مسیر، با رعایت مراحل زیر می‌توانید به هدفتان نزدیک‌تر شوید:
1. انتخاب مکان مناسب
2. تهیه طرح توجیهی
3. اخذ مجوزهای لازم
4. طراحی و ساخت اقامتگاه
5. تجهیز اقامتگاه
6. ارائه خدمات
مدارک لازم برای اخذ مجوز ساخت خانه بوم گردی
پیش از هر چیز باید درخواست طراحی و تاسیس اقامتگاه بوم گردی را ثبت کنید. برای این کار یک درخواست کتبی را به سازمان میراث فرهنگی ارائه نمایید. اگر این دادخواست در بازرسی های اولیه تایید شود، کارشناسان با حضور در کمیته برنامه ریزی آن منطقه از محل احداث اکوتوریسم و طرح آن بازدید می کنند. در صورت تایید این افراد موافقتنامه اولیه صادر می شود.
در گام بعدی این طرح باید توسط کمینه فنی استان بازرسی و مهر و موم شود. تنها در این حالت است که موافقتنامه اصولی برایتان صادر می شود. البته شما به تایید ارگان های دیگری مثل بهداشت و آتش نشانی نیز نیازمندید. کسب گواهی عدم سو پیشینه نیز در این وضعیت جزو واجبات است. در این مرحله طرح توجیهی شما به واسطه کارشناسان طبیعت گردی و کمیته فنی سرمایه گذاری تجزیه و تحلیل می شود. در صورت کسب رای موافق، کلیه طرح ها و نقشه های شما جهت دریافت پروانه بهره برداری به سازمان های مربوطه ارسال می شوند.
در این مرحله شما می توانید پروسه ساخت و ساز اکوتوریسم را آغاز کنید. البته این روند باید با استفاده از یک زمان بندی دقیق انجام شود. زمانی که نامه اتمام عملیات ساختمانی را از شهرداری دریافت کردید، کارشناسان معاونت گردشگری آن استان به محل اعزام شده و تاییدیه نهایی را صادر می کنند. شما در آخرین گام می توانید پروانه بهره برداری موقت را دریافت کنید. نا گفته نماند که برای انجام تمامی گام های ذکر شده شما به مدارکی همچون نظام وظیفه یا معافیت، اسناد اجاره یا مالکیت زمین، طرح توجیهی و مدارک هویتی اشخاص حقیقی یا حقوقی نیاز خواهید داشت.
جذابیت طراحی اقامتگاه‌های بوم گردی برای جذب گردشگران
اقامتگاه های بوم گردی حس و حال تازه ای را به مخاطبان القا می کنند. آنها می توانند با اسکان در این مجتمع ها در سریع ترین حالت ممکن با فرهنگ، آداب و رسوم و فضاهای طبیعی و حتی غذاها و خوراکی های محلی آن منطقه آشنا شوند. بهره گیری از طرح ها و معماری های قدیمی که انگار به دوره ی دیگری از تاریخ تعلق دارد نیز برای این افراد بسیار جذاب است. از دید بسیاری از گردشگران اقامت در این اکوتوریسم ها می تواند به آنها حس تازگی و آرامش دهد. جدای این موارد اسکان در مجتمع های بوم گردی به نسبت اقامت در هتل ها بسیار به صرفه تر است. به ویژه اگر این سفر به صورت گروهی انجام شود.
اصول و مراحل طراحی بوم گردی سنتی ایرانی
برای طراحی مجتمع بوم گردی باید برخی اصول را رعایت کنید. با عنوان مثال بنای مد نظر شما باید با بافت اجتماعی و فرهنگی منطقه همخوانی داشته باشد. برای این کار می توانید از مصالح بومی بهره ببرید یا از معماری سنتی منطقه تان الهام بگیرید. بهره گیری از صنایع دستی آن استان نیز در چیدمان اقامتگاه می تواند نتیجه مطلوبی داشته باشد. جدای این مورد شما باید به اقلیم و شرایط محیطی منطقه نیز توجه کنید. در این حالت باید از سیستم سرمایشی و گرمایشی سنتی استفاده شود. زیر زمین، حوض و بادگیر از جمله این موارد هستند. ایجاد یک تعادل یا هماهنگی میان سنت و مدرنیته جزو مهم ترین اصولی است که باید به آن پرداخت. یک مسافر هر چه قدر هم به اکوتوریسم شما علاقه مند باشد باز هم به یک سری امکانات اضافه نیاز دارد.
بهتر است با اضافه کردن چند بخش اضافه به طراحی تان راحتی بیشتری را به مسافران هدیه کنید. مکان هایی برای انجام فعالیت های گروهی، گفتگو، مطالعه و استراحت از جمله این موارد هستند. فراموش نکنید که در این حین نباید آسیبی به طبیعت وارد شود. بهتر است پسماند تولیدی واحد خود را نیز تا حد زیادی کنترل نمایید. حال که با اصول ساخت این بنا آشنا شدید، وقت آن رسیده است که گام به گام طراحی اقامتگاه بوم گردی ایرانی را ذکر کنیم.
- انجام مطالعات اولیه
- تعیین اهداف، خدمات و برآورد هزینه های اکوتوریسم
- طراحی معماری ( طراحی فضاها، تهیه نقشه ها و انتخاب نوع مصالح
- طراحی داخلی (انتخاب اثاثیه و رنگ ها)
- تجهیز و آماده سازی
- دریافت مجوزهای قانونی
- بازاریابی و تبلیغات
حداقل شرایط لازم برای استاندارد اقامتگاه‌های بوم گردی
پیش از طراحی مجتمع بوم گردی به این نکته دقت کنید که اقامتگاه شما پس از ساخته شدن باید توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی بررسی و تایید شود. در نتیجه این بنا باید برخی استاندارد ها را برای تایید شدن در خود داشته باشد. به عنوان مثال طراحی درونی و بیرونی اکوتوریسم باید با معماری بومی آن محله، شهر یا روستا تطبیق داشته باشد. سازگاری با محیط زیست نیز عضوی جدا نشدنی از هر مجتمع بوم گردی است. ایجاد امنیت برای ساکنین هم شرطی است که باید در تمام مسافرخانه ها وجود داشته باشد. زمانی که این شرایط در یک اقامتگاه لحاظ شود، کارشناسان مربوطه با بررسی سه حوزه امور پایداری، نیروی انسانی و ویژگی های ساختمانی درجه مجتمع بوم گردی شما را تعیین می کنند. این معیار عددی می تواند از 1 تا 3 متغیر باشد.
انواع سبک‌ها در طراحی اقامتگاه بوم گردی (خانه بوم گردی اقلیم جنگلی (چوبی) و بارانی – خانه بوم گردی اقلیم ساحلی و کویری
به صورت کلی دو طرح اصلی برای انتخاب و اجرای اقامتگاه بوم گردی وجود دارد. جنگلی و بارانی و ساحلی ک کویری از
مهم ترین ها هستند. اگر دقت کنید این طرح ها بیشتر به آب و هوای مناطق بستگی دارند. در مناطق جنگلی و بارانی این واحد ها معمولا از چوب، سنگ، و یا ترکیب آنها ساخته می شوند. در این حالت تلاش بر این است که اقامتگاه بیشترین همخوانی را با طبیعت داشته باشد. سقف این اکوتوریسم ها معمولا به شکل هشتی ساخته می شود تا برف و باران بر بخش های بالایی بنا جمع نشود. در این وضعیت طراحی مجتمع بوم گردی با تکیه بر جاذبه های طبیعی یک شهر یا منطقه انجام می شود.
بر خلاف این مورد در خانه های بوم گردی کویری و ساحلی دیگر شاهد سقف های شیروانی نیستید.
بلکه عمده واحد ها به صورت یک مربع یا مستطیل با سقف ساده ساخته می شوند. البته در مناطق کویری تعداد سقف هایی با طراحی گنبدی شکل بیشتر است. در اینجا متریال اصلی ساخت خشت، گل، سنگ، آجر و مصالح طبیعی این چنینی است. داشتن پنجره های چوبی و ایوان های بزرگ از جمله مشخصه های مشترک این خانه ها است. همچنین دیواره های این اکوتوریسم ها دارای ضخامت بالایی است. این مشخصه می تواند هم در فصل سرد و هم در فصل گرم مزایایی را به همراه داشته باشد. در تجهیز هر دو سبک نام برده از وسایل سنتی استفاده می کنند. اما این موضوع در اقامتگاه های کویری و ساحلی مشهود تر است.
هدف از ایجاد اقامتگاه های بومگردی
اکوتوریسم ها بناهای اقامتی کوچکی هستند که معمولا با محیط های طبیعی سازگارند. هدف از ایجاد اقامتگاه های بوم گردی می تواند توسعه گردشگری در روستاهای طبیعی، ساحلی، کویری و … باشد. البته طراحی مجتمع بوم گردی در شهر ها روستاهایی که دارای پیشینه تاریخی عمیق هستند نیز رایج است. درواقع یک گردشگر می تواند علاوه بر جاذبه های طبیعی، به خصوصیات فرهنگی و تاریخی یک منطقه نیز جذب شود.
ایده های معماری بوم گردی قدیم خونه
شاید فکر کنید که می توانید با در اختیار گرفتن یک خانه قدیمی روستایی و تجهیز کردن آن یک اقامتگاه بوم گردی را ایجاد کنید. این در حالی است که اگر پروسه طراحی مجتمع بوم گردی تان به درستی انجام شود می تواند نظر هر مخاطبی را به خود جلب کند. به عبارت دیگر رشد اقتصادی شما بیشتر می شود. بدیهی است که در ساخت این واحد ها باید از ظرفیت های بومی آن منطقه استفاده شود. به عنوان مثال اگر منطقه شما سبز و جنگلی است ساخت یک کلبه چوبی بدون آسیب رساندن به سایر درخت ها می تواند گزینه خوبی باشد.
سوژه های مختلفی برای الگو گرفتن وجود دارند. شما می توانید با بررسی کلیه های چوبی اروپایی یک ورژن جدید از اقامتگاه بوم گردی را در شمال کشور بسازید. همچنین سبک معماری شمال کشور نیز می تواند گزینه مناسبی برای طراحی باشد. البته می توان از موارد جسورانه تری مثل چادر سیاه عشایر یا معماری خاص خانه های جنوبی (کپر) بهره گرفت. یزد، اصفهان و شیراز نیز دارای بافت قدیمی شهری هستند که بررسی آنها می تواند به شما در طراحی یک اکوتوریسم منحصر به فرد کمک کند.
مهم‌ترین ویژگی‌های طراحی اقامتگاه بومگردی
یک اقامتگاه بوم گردی دارای برخی مشخصه ها است که هویت آن را حفظ می کند. به عنوان مثال عمده این بناها با استفاده از مصالح بومی مثل آجر، خشت، گل و … ساخته می شوند. وجود فضاهای اضافه ای مثل ایوان یا هشتی نیز امضای کاری بر طراحی مجتمع های بوم گردی است.
هر چیزی که مربوط به آداب و رسوم، طبیعت و فرهنگ آن منطقه باشد می تواند در این طراحی جای بگیرد. به همین خاطر است که استفاده از نماد های سنتی ایرانی مثل مقرنس، آینه کاری، گچ بری، و کاشی کاری در تزئین بخش های مختلف این بنا بسیار رایج است. بیشتر این اقامتگاه ها از معماری حیاط مرکزی بهره می برند. این به معنا است که حیاط در مرکز، و اتاق ها دور تا دور آن ساخته می شوند. استفاده از گل و گیاه و ایجاد حوضچه نیز می تواند به تکمیل این ساختار کمک کند.
عناصر جذاب اقامتگاه بومگردی سنتی ایرانی(حیاط و اتاق ها -ورودی – فضای سبز – ایوان ، هشتی)
در طراحی مجتمع بوم گردی باید به عناصر ساختاری آن توجه ویژه ای داشته باشید. اتاق ها و نشیمنگاه های داخلی، اولین عنصر هایی هستند که می توانیم به آنها اشاره کنیم. اتاق ها باید به گونه ای ساخته شوند که امکانات سرمایشی و گرمایشی در آنها در ابتدایی ترین حالت ممکن باشد. چرا که تاسیسات مدرن با اصول سنتی طراحی مجتمع بوم گردی سازگار نیست. این اتاق ها باید به دو دسته تابستان نشین و زمستان نشین تقسیم شوند. واحد هایی که در طبقات بالاتر هستند به دلیل بادگیر بودن در فصل های گرم، و طبقات پایینی در فصل های سرد مورد استفاده قرار می گیرند.
استفاده از قالی های با طراحی های سنتی و ظروف سفالی نیز می تواند حس و حال نوستالژیک بودن را به مخاطبان القا کند. اضافه کردن ایوان و بالکن به این بخش ها نیز بسیار مهم است. این فضاهای سربار معمولا رو به حیاط اقامتگاه یا سایر مناظر طبیعی ساخته می شوند. ورودی این بنا ها معمولا ساده نوستالژیک است. در بیشتر موارد یک درب چوبی، یک تابلو خوش آمد گویی با خط سنتی، و یک حیاط و فضای سبز کوچک جزو اولین چیز هایی است که مشاهده می کنید.
حیاط یا فضای بیرونی اکوتوریسم یکی از مهم ترین عناصری است که باید در آن وجود داشته باشد. اضافه کردن یک حوضچه به بخش مرکزی آن از جمله طراحی هایی است که به وفور در اقامتگاه های بوم گردی به چشم می خورد. هشتی و فضاهای ارتباطی نیز معمولا در مجاورت حیاط ساخته می شوند. منظور از هشتی، یک واحد با طراحی 8 ضلعی، شش ضلعی یا چهار گوش است که سقف کوتاهی هم دارد. بدیهی است که باید مکان های برای نشستن در آن طراحی شود. ایجاد چنین فضای ارتباطی جذابی در اقامتگاه های بوم گردی از جمله اصل های مهم طراحی آن است.
بهترین مکان برای احداث اقامتگاه بوم گردی
نمی توانیم تنها یک منطقه خاص را برای طراحی مجتمع بوم گردی به شما معرفی کنیم. چرا که جای جای ایران بزرگ دارای جاذبه های تاریخی، فرهنگی، و طبیعی بخصوصی است. به عنوان مثال شمال کشور سراسر از مناظر طبیعی بکر و دست نخورده است. سیستان و بلوچستان فرهنگ و آداب و رسوم خاصی دارد. شیراز، اصفهان و یزد هم دارای پیشینه تاریخی خاصی هستند. هر یک از این بخش ها به تنهایی پتانسیل ایجاد چندین اقامتگاه بومگردی را دارند. فقط کافی است ویژگی ها و سنن هر شهر را بولد کرد و از آنها در طراحی مجتمع بوم گردی بهره گرفت.
آیا طراحی مجتمع بومگردی می‌تواند بر اقتصاد محلی تأثیر بگذارد؟
پیش از انکه به این سوال پاسخ دهیم باید تکلیف برخی گمان ها روشن شود. اول اینکه منطقه شما چقدر در جذب گردشگر موفق بوده است؟ اصلا تبلیغاتی برای معرفی جاذبه های تاریخی و طبیعی محله یا شهر شما انجام شده است؟ اگر تبلیغات به درستی انجام شده باشد و آن منطقه دارای نرخ مشخصی از گردشگر باشد طراحی مجتمع بوم گردی و بهره برداری از آن از لحاظ اقتصادی خالی از لطف نیست. در غیر این صورت نباید نسبت به آینده مالی آن چندان امیدوار بود. البته این نکته را بگوییم که ظرفیت اقامتگاه شما نیز باید بر اساس همین موارد تعیین شود. بی شک ایجاد یک اقامتگاه بزرگ در روستایی که تعداد کمی گردشگر را به خود جذب می کند کار عاقلانه ای نیست.
هزینه ساخت اقامتگاه بوم گردی
هزینه طراحی مجتمع بوم گردی و بهره برداری از آن به دسته ثابت و جاری تقسیم می شوند. مخارج ثابت این اقامتگاه شامل ایجاد تاسیسات، تهیه لوازم خانگی، و ساخت و ساز بنا است. اما هزینه های جاری مواردی مثل قبوض آب و برق، پرداخت حقوق پرنسل، خرید محصولات و خدمات و … را تشکیل می دهند.
شما باید در نظر بگیرید که بنایی که قرار است ساخته شود چند متر است و چه امکاناتی را شامل می شود. همچین تک ستاره یا 5 ستاره بودن این اقامتگاه نیز در کم یا زیاد کردن هزینه های آن بسیار مهم است. چرا که هر چه درجه شما بالا تر باشد باید امکانات رفاهی بیشتری را برای مسافرین خود مهیا کنید. سلیقه شخصی شما نیز در تعیین این بودجه بسیار اثر گذار است. ممکن است یک سازنده به تجهیز مجتمع بوم گردی خود با کمک وسایل ساده و ارزان قانع شود.
اما فردی دیگر یک طراحی خاص، برندینگ منحصر به فرد و اثاثیه ای با درجه کیفی بالا را مد نظر داشته باشد. بسیاری از اقلام مورد نیاز ساخت و تکمیل این بنا نیز از لحاظ ظاهری و کاربردی شبیه هم هستند اما درجه کیفی متفاوت شان سبب متغیر بودن قیمت آنها گشته است. مصالح ساخت نمونه بارزی از این موارد است. این شمایید که تعیین می کنید در ساخت مجتمع بوم گردی تان از کدام ماده اولیه استفاده شود. در نهایت متناسب با این انتخاب ها هم باید هزینه هایی را بپردازید.
مجوز بوم گردی در زمین کشاورزی
شما می توانید اقامتگاه بوم گردی خود را با در نظر گرفتن برخی شرایط در زمین کشاورزی بسازید. گام اول برای این کار تعیین کاربری زمین است. اگر متراژ مد نظر شما برای ساخت بنا های ساختمانی و گردشگری مناسب نباشد، درخواست تغییر کاربری زمین باید به مراجع ذی ربط ارسال شود. در این حین کسب استعلام از ارگان هایی مثل محیط زیست، شهرداری، و جهاد کشاورزی الزامی است.
در گام دوم باید یک طرح توجیهی را آماده کنید. طرح توجیهی سندی است که در آن یک نمای کلی از طراحی مجتمع بوم گردی درج شده است. اینکه نوع اقامتگاه شما چیست، چه خدماتی را ارائه می کند، چند اتاق دارد و … همه و همه در این سند درج شده اند. افزون بر این موارد یک ارزیابی اقتصادی نیز باید در طرح شما وجود داشته باشد. این ارزیابی ممکن است شامل پیش بینی کلیه هزینه های ساخت و بهره برداری از اقامتگاه باشد. با توجه به اینکه عجين بودن اقامتگاه بوم گردی با طبیعت امری ضروری است، شخص متقاضی باید برنامه ای را به سازمان میراث فرهنگی ارائه کند که نشان دهد پسماند تولیدی اقامتگاه چگونه مدیریت و دفع می شوند.
پس از تایید این موارد نوبت دریافت مجوز ها است. مجوز ساخت از شهرداری دریافت می شود. گواهی بهره برداری هم توسط سازمان میراث فرهنگی صادر خواهد شد. از آنجایی که ایمنی و بهداشت دو عامل اساسی در دایر کردن یک مجتمع بوم گردی هستند، شما باید مجوز آتش نشانی و بهداشت را هم از سازمان بهداشت و آتش نشانی دریافت کنید. در ادامه مدارکی را ذکر می کنیم که برای انجام این مراحل به آنها نیازمندید.
- مدارک هویتی فرد متقاضی
- کسب استعلام از سازمان های مربوطه
- اسناد مالکیت زمین
- طرح توجیهی برای طراحی مجتمع بوم گردی
- گواهی عدم تخلف دهیاری یا شهرداری
وام برای تاسیس اقامتگاه بوم گردی
گفته می شود کسانی که قصد طراحی مجتمع بوم گردی و بهره برداری از آن را دارند می توانند با شرکت در صندوق کارآفرینی امید وام دریافت کنند. میزان کارمزد این سپرده نیز بین 4 تا 6 درصد عنوان شده است. البته پیش از این کار فرد متقاضی باید طرح توجیهی خود را ارائه کرده و موافقت نامه اصولی را از سمت کارشناسان دریافت کند. پس از آن مسئولین ذی ربط خودشان شخص را به بانک های عامل معرفی می کنند. در ادامه مراحل کلی دریافت وام برای طراحی مجتمع بوم گردی را ذکر می کنیم.
- تشکیل پرونده در سازمان میراث فرهنگی، تقاضای وام و کامل کردن پرسشنامه
- ارسال پرونده به اداره معاونت گردشگری جهت بررسی بیشتر
- بررسی و تایید پرونده توسط کمیته کارشناسی
- ارسال طرح قبول شده به معاونت نظم دهی و توانمند سازی صندوق امید
- پرداخت وجه به متفاضی معادل 80 درصد وجه سرمایه گذاری
- واگذار کردن وثیقه توسط متقاضی